در روزهایی که اختلال‌های مکرر و قطعی اینترنت، دسترسی کاربران ایرانی به خدمات دیجیتال و رمزارز را محدود کرده، اختلاف میان کاربران و صرافی‌های داخلی به یک بحران جدی تبدیل شده است. برخی پلتفرم‌های معاملاتی برای ادامه فعالیت خود، درخواست «دسترسی ویژه» یا همان «اینترنت اضطراری» داده‌اند؛ اقدامی که با واکنش‌های گسترده کاربران و کارشناسان مواجه شده و به‌عنوان گامی به سمت شکل‌گیری اینترنت طبقاتی تعبیر می‌شود.
در این میان، مریم بهبهانی، مدیرعامل شرکت دُرج، نخستین تولیدکننده کیف پول سخت‌افزاری ایرانی، در مصاحبه‌ای با روزنامه پیوست تأکید کرده که چنین دسترسی‌های ویژه می‌تواند اعتماد کاربران را به اکوسیستم داخلی تضعیف کند: «وقتی کاربران عادی امکان دسترسی به دارایی‌های خود را ندارند، اما پلتفرم‌ها همچنان فعال‌اند، یعنی ما به دوطبقه دیجیتال تقسیم شده‌ایم؛ کسانی که می‌توانند معامله کنند و کسانی که تنها تماشاچی هستند.»
به گفته او، ابزارهای امن و مستقل دُرج می‌توانند در شرایط بحرانی، امکان مدیریت دارایی‌های دیجیتال را بدون وابستگی به اینترنت جهانی فراهم کنند و مالکیت واقعی کاربران را تضمین نمایند، مسئله‌ای که در دوران قطعی اینترنت بیش‌ازپیش اهمیت پیدا می‌کند. در ادامه بیشتر به این موضوع خواهیم پرداخت.
پیش‌زمینه: از اختلال اینترنت تا بحران اعتماد
قطع ارتباط اینترنت بین‌المللی در پی رویداد موسوم به «جنگ ۱۲ روزه» باعث شد صدها هزار کاربر ایرانی از دسترسی به کیف پول‌های دیجیتال خود بازبمانند. تراکنش‌ها متوقف شد، قیمت‌ها به‌روز نشد و بازار رمزارز کشور عملاً به حالت نیمه‌تعطیل درآمد.
در همین دوران، چند صرافی بزرگ داخلی با ارسال نامه‌هایی به مراجع مسئول، خواستار وایت‌لیست شدن آی‌پی سرورهای خود شدند تا بتوانند از طریق اینترنت بین‌المللی فعالیت خود را ادامه دهند. هدف این اقدام، حفظ پایداری بازار عنوان شد، اما کاربران و کارشناسان، آن را تهدیدی علیه عدالت دیجیتال و تمرکززدایی رمزارزها می‌دانند.
اینترنت اضطراری: راه نجات یا گامی به‌سوی انحصار؟
در شرایطی که زیرساخت‌های اینترنت کشور محدود شده است، اعطای دسترسی ویژه به مجموعه‌های خاص می‌تواند به یک چالش اجتماعی و اقتصادی تبدیل شود. کارشناسان فناوری معتقدند این رویکرد ممکن است در کوتاه‌مدت مانع توقف کسب‌وکارها شود، اما در بلندمدت، زمینه شکل‌گیری بازار دوگانه را فراهم می‌کند؛ بازاری که برخی بازیگران امکاناتی دارند که دیگران از آن محروم‌اند.
«حمیدرضا قاسمی»، کارشناس حوزه رمزارز، در گفت‌وگو با WayTechNews توضیح می‌دهد:
«صرافی‌ها در تلاش‌اند بقای خود را تضمین کنند، اما وقتی دسترسی اختصاصی داشته باشند، مفهوم برابری کاربران در فضای دیجیتال از بین می‌رود. این روند می‌تواند در آینده زمینه‌ساز انحصار بازار شود.»
او معتقد است که مسئله دسترسی اضطراری، فراتر از یک تصمیم فنی است و اثرات اجتماعی و اقتصادی گسترده‌ای دارد؛ چراکه تنها گروه محدودی در شرایط بحرانی می‌توانند به دارایی‌های خود دسترسی داشته باشند.
دیدگاه مخالفان اینترنت اضطراری
مخالفان اینترنت اضطراری تأکید دارند که فلسفه رمزارزها بر آزادی دسترسی و عدم وابستگی به نهادهای متمرکز بنا شده است. اعطای دسترسی ویژه به صرافی‌ها نوعی بازگشت به تمرکزگرایی است و برخلاف ذات بلاک‌چین عمل می‌کند.
«مریم بهبهانی»، مدیرعامل شرکت دُرج، در گفت‌وگو با روزنامه پیوست می‌گوید:
«وقتی دسترسی کاربران عادی قطع می‌شود؛ اما پلتفرم‌ها همچنان فعال هستند، یعنی ما به دوطبقه دیجیتال تقسیم شده‌ایم؛ کسانی که می‌توانند معامله کنند و کسانی که فقط تماشاچی هستند.»
به گفته او، ادامه این روند باعث کاهش اعتماد کاربران نسبت به صرافی‌های داخلی خواهد شد و مردم را به استفاده از پلتفرم‌ها و کیف پول‌های خارجی سوق می‌دهد.
دُرج و امنیت دارایی دیجیتال
شرکت دُرج (Dorj) به‌عنوان اولین تولیدکننده کیف پول سخت‌افزاری ایرانی، از سال ۱۳۹۷ فعالیت خود را آغاز کرده است. این شرکت با تمرکز بر امنیت و مالکیت واقعی دارایی‌های دیجیتال، محصولاتی ارائه می‌دهد که امکان دسترسی آفلاین به رمزارزها و کنترل کامل بر دارایی‌ها را برای کاربران فراهم می‌کند.
مریم بهبهانی در مصاحبه با پیوست خاطرنشان کرد:
«کیف پول‌های سخت‌افزاری دُرج به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که کاربران بتوانند بدون وابستگی به اینترنت جهانی، دارایی‌های دیجیتال خود را مدیریت کنند. این استقلال از اینترنت، امنیت و مالکیت واقعی را تضمین می‌کند.»
وی افزود:
«تجربه جنگ دوازده‌روزه نشان داد که بدون زیرساخت‌های امن و بومی، کاربران در معرض ریسک‌های جدی قرار دارند. دُرج با ارائه راهکارهای سخت‌افزاری مستقل، توانسته است اعتماد کاربران را حفظ کند.»
تبعات اقتصادی قطع اینترنت
تحلیل داده‌های بازار نشان می‌دهد که هر دوره قطعی اینترنت، حجم معاملات رمزارز در کشور بین ۴۰ تا ۶۵ درصد کاهش می‌یابد. این کاهش نه‌تنها به زیان صرافی‌هاست، بلکه باعث افزایش نوسانات قیمت داخلی نسبت به بازار جهانی نیز می‌شود.
کارشناسان معتقدند اگر نهادهای مسئول، چارچوبی شفاف برای شرایط اضطراری طراحی نکنند، بازار رمزارز ایران بخشی از اعتماد کاربران خود را از دست خواهد داد و فعالیت‌های غیررسمی و واسطه‌ای رشد خواهد کرد.
راهکارهای بومی: کیف پول ملی و استقلال زیرساختی
در هفته‌های اخیر، ایده طراحی کیف پول ملی آفلاین به‌عنوان جایگزینی مطرح شده است. هدف این ابزار، ایجاد امکان تراکنش‌های داخلی بدون نیاز به اینترنت جهانی است. فناوری‌هایی مانند بلوتوث، NFC و شبکه داخلی می‌تواند نقل‌وانتقال رمزارز را حتی در زمان قطعی اینترنت ممکن سازد.
«حامد صالحی»، پژوهشگر فناوری مالی، در این زمینه می‌گوید:
«ایجاد کیف پول ملی، اگر بر پایه استانداردهای متن‌باز و شفاف باشد، گام مثبتی است. اما اگر تبدیل به ابزاری برای نظارت و کنترل شود، همان مسیر تمرکزگرایی را طی کرده‌ایم.»
به باور او، اصل موضوع باید فراهم‌سازی امکان مدیریت دارایی برای هر کاربر باشد، نه فقط حفظ دسترسی صرافی‌ها.
امنیت و اعتماد کاربران
کاربران شبکه‌های اجتماعی و انجمن‌های تخصصی رمزارز، درباره امنیت داده‌ها در صورت استفاده از اینترنت اضطراری ابراز نگرانی کرده‌اند. مسیرهای دسترسی ویژه می‌تواند امکان نظارت یا مداخله در تراکنش‌ها را افزایش دهد.
یک کاربر در پلتفرم X نوشت:
«اگر فقط چند صرافی اجازه فعالیت داشته باشند، تفاوتی میان رمزارز و نظام مالی سنتی باقی نمی‌ماند.»
این نگرانی‌ها در حالی مطرح می‌شود که وزارت ارتباطات و بانک مرکزی هنوز چارچوب مشخصی برای اینترنت اضطراری ارائه نکرده‌اند.
چالش‌های قانونی و حقوقی
موضوع دسترسی اضطراری نه‌تنها فنی بلکه حقوقی نیز هست. نبود مقررات روشن درباره تعیین فهرست سفید، می‌تواند نقض اصل «دسترسی برابر» و سوءاستفاده اقتصادی به همراه داشته باشد. بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، بیش از ۶۰ درصد کسب‌وکارهای دیجیتال فاقد طرح استمرار فعالیت در بحران هستند.
تجربه جهانی
کشورهایی مانند هند و اندونزی پس از تجربه قطعی اینترنت، سامانه‌های پشتیبان محلی ایجاد کردند تا سرویس‌های حیاتی مانند بانکداری و بازارهای مالی از دسترس خارج نشوند و اختلال‌ها کمترین تأثیر را بر کاربران بگذارند. در مقابل، مدل اعمال‌شده در ایران تاکنون بیشتر بر محدودسازی متمرکز و قطع سراسری تأکید داشته و کمتر به پایداری خدمات توجه شده است.
کارشناسان فناوری و اقتصاد دیجیتال معتقدند که اگر هدف واقعاً حفظ امنیت و استمرار اقتصادی باشد، سیاست‌گذاران ایرانی می‌توانند از تجربه‌های جهانی الهام بگیرند و زیرساخت‌های بومی مقاوم طراحی کنند. در این میان، شرکت‌هایی مانند دُرج با ارائه کیف پول‌های سخت‌افزاری مستقل از اینترنت، نمونه‌ای از راهکارهای عملی برای تضمین مالکیت واقعی و دسترسی امن کاربران حتی در زمان قطعی اینترنت ارائه داده‌اند. به گفته مریم بهبهانی، مدیرعامل دُرج:
«ابزارهای امن و مستقل می‌توانند شکاف دیجیتال و تبعیض دسترسی را کاهش دهند و تجربه‌ای مشابه سامانه‌های پشتیبان جهانی برای کاربران ایرانی فراهم کنند.»
این رویکرد نشان می‌دهد که تمرکز بر استقلال زیرساختی و امنیت دارایی دیجیتال می‌تواند راهکاری عملی برای عبور از بحران‌های اینترنتی و جلوگیری از شکل‌گیری انحصار یا اینترنت طبقاتی باشد.
برند دُرج و نقش آن در بازار
شرکت دُرج با ارائه کیف پول‌های سخت‌افزاری بومی، توانسته است نقش کلیدی در افزایش اعتماد کاربران ایفا کند. این محصولات با امنیت بالا، طراحی کاربرپسند و استقلال از اینترنت، تجربه کاربری متفاوتی ارائه می‌دهند.
بهبهانی تأکید می‌کند:
«هدف ما ایجاد بستری است که کاربران بتوانند دارایی‌های خود را مستقل و امن مدیریت کنند، حتی در زمان بحران‌های اینترنتی. این مأموریت اصلی دُرج است؛ نه فقط فروش محصول، بلکه ارتقای امنیت و اعتماد در اکوسیستم دیجیتال ایران.»
چشم‌انداز آینده بازار رمزارز در ایران
باتوجه‌به اختلال‌های اخیر، مسیر آینده بازار رمزارز در ایران به تصمیمات حاکمیتی در زمینه اینترنت و دسترسی دیجیتال وابسته خواهد بود. سیاست‌های محدودکننده، احتمال کوچ سرمایه‌ها به پلتفرم‌های خارجی را افزایش می‌دهد، اما سیاست‌های شفاف و عادلانه می‌تواند رشد بازار داخلی و حتی نقش‌آفرینی منطقه‌ای را ممکن سازد.
جمع‌بندی نهایی از اینترنت اضطراری
اختلال‌های اینترنتی نشان دادند اقتصاد دیجیتال بدون زیرساخت پایدار ادامه نخواهد یافت. صرافی‌ها، کاربران و نهادهای نظارتی، هر سه در آزمونی بزرگ هستند: حفظ توازن میان پایداری بازار و عدالت دسترسی.
اینترنت اضطراری ممکن است راه‌حلی موقت باشد، اما شکاف اعتماد میان کاربران و پلتفرم‌ها را عمیق‌تر می‌کند. راه‌حل واقعی، طراحی سازوکارهای عادلانه و شفاف است؛ سازوکارهایی که توانمندسازی کل جامعه دیجیتال را بر امتیازدهی به گروهی خاص ترجیح دهند.
در این مسیر، برند دُرج با کیف پول‌های سخت‌افزاری بومی خود، نقشی پیشرو دارد و نشان داده است که امنیت، استقلال و مالکیت واقعی دارایی دیجیتال، حتی در بحران‌ها، قابل‌تحقق است.