دوران ابهام و سایه در بازار رمزارز ایران به پایان رسید. با ابلاغ قانون «مالیات بر سوداگری و سفته‌بازی» در مردادماه ۱۴۰۴، وضعیت حقوقی و مالیات رمزارز شفاف‌تر شد. طبق این قانون، رمزارزها را به‌عنوان یک «دارایی سرمایه‌ای» در کانون توجه نظام مالیاتی کشور قرار داده است. هدف اصلی دولت از این اقدام، نه صرفاً دریافت مالیات رمزارز، بلکه افزایش شفافیت اقتصادی و جلوگیری از فرار مالیاتی در بازاری که حجم معاملات آن قابل‌توجه است، تعیین شده است.
در این مقاله جامع، به زبان ساده بررسی می‌کنیم که این قانون دقیقاً چه تأثیری بر فعالان بازار دارد، نرخ مالیات رمزارز چگونه محاسبه می‌شود و مهم‌تر از همه، چه ریسک‌های سنگینی در صورت عدم رعایت قوانین جدید وجود دارد.
مالیات بر عایدی سرمایه؛ مالیات بر سود واقعی
قانون جدید بر اساس اصل «مالیات بر عایدی سرمایه» (مشابه ماده ۱۲ قانون مالیات‌های مستقیم) پایه‌ریزی شده است. این یعنی مالیات رمزارز تنها بر سود حاصل از فروش دارایی تعلق می‌گیرد، نه بر کل مبلغ معامله یا ارزش دارایی.
نحوه محاسبه سود:
سود سرمایه‌ای از تفریق بهای تمام شده (قیمت خرید) از قیمت فروش به دست می‌آید. این سود، مشمول نرخ‌های مالیاتی تعیین شده خواهد بود. برای مثال، اگر شما یک واحد رمزارز را به قیمت ۱۰ میلیون تومان خریداری کرده‌اید و آن را پس از مدتی به ۱۵ میلیون تومان می‌فروشید، مالیات رمزارز تنها بر ۵ میلیون تومان سود تعلق خواهد گرفت.
نکته مهم برای سرمایه‌گذاران بلندمدت
بر اساس تحلیل‌های کارشناسان، این قانون تلاش می‌کند تا بر خلاف مالیات‌های سنتی، سرمایه‌گذاری بلندمدت را تشویق کند و سفته‌بازی کوتاه‌مدت را هدف قرار دهد. هر چند جزئیات دقیق نرخ‌گذاری و نحوه کاهش نرخ بر اساس مدت نگهداری دارایی نیازمند ابلاغ دستورالعمل‌های اجرایی تکمیلی است، اما اصل کلی بر اخذ مالیات رمزارز از سود محقق شده است.
خطر بزرگ؛ درآمد اتفاقی و مالیات سنگین
مهم‌ترین و حیاتی‌ترین بخش این قانون، تمرکز آن بر شفاف‌سازی تراکنش‌ها از طریق الزامات فنی است. اینجاست که فعالان بازار باید بسیار محتاط باشند.
الزام عملی: صورت‌حساب الکترونیکی
طبق قانون جدید، تمام فعالان بازار رمزارز (اعم از اشخاص حقیقی و حقوقی که به‌صورت تجاری فعالیت می‌کنند)، موظف به صدور صورت‌حساب الکترونیکی برای تراکنش‌های خود هستند. این ابزار فنی، حلقه مفقوده شفافیت مالیاتی در این بازار بوده است.
اگر صورت‌حساب صادر نکنید چه می‌شود؟
اگر یک تراکنش بزرگ با رمزارز انجام شود (مثلاً خرید یک ملک یا دریافت خدمات گران‌قیمت) و به‌جای صدور صورت‌حساب رسمی، پرداخت صرفاً با رمزارز انجام شود، قانون‌گذار این درآمد را «درآمد اتفاقی» تلقی می‌کند.
توضیح ساده ریسک درآمد اتفاقی: در مورد درآمد اتفاقی، مالیات نه بر سود، بلکه بر کل مبلغ معامله محاسبه می‌شود. به‌عنوان‌مثال، اگر ۱۰ میلیارد تومان ملک را با رمزارز و بدون صدور فاکتور رسمی بخرید، تمام ۱۰ میلیارد تومان (و نه فقط سودی که شاید در آینده کسب کرده‌اید) مشمول مالیات سنگین خواهد شد. این یک اهرم فشار قدرتمند برای وادارکردن فعالان به ثبت رسمی تراکنش‌ها است.
دامنه شمول، معافیت‌ها و دیدگاه‌های متضاد
قانون مالیات رمزارز بر سوداگری رمزارز، دامنه بسیار وسیعی دارد و افراد را در سراسر کشور، حتی در مناطق آزاد، شامل می‌شود.
۱. معافیت‌های خاص برای اشخاص غیرتجاری
قانون برای کسانی که به‌صورت تفریحی یا غیرحرفه‌ای درگیر رمزارز هستند، فرصت تنفس در نظر گرفته است. اشخاص غیرتجاری هر پنج سال یک‌بار می‌توانند تا سقف مشخصی (معادل پنج برابر سقف معافیت موضوع ماده ۸۴ قانون مالیات‌های مستقیم) از سود خود معاف باشند. این معافیت به حفظ سرمایه شخصی کمک می‌کند. همچنین، انتقال دارایی به دلیل ارث یا انتقال بلاعوض، از شمول این مالیات رمزارز مستثنی شده است.
۲. تحلیل کارشناسان: دو روی یک سکه
اجرای این قانون دو دیدگاه اصلی را در جامعه اقتصادی به وجود آورده است:
الف) دیدگاه موافقان (رسمیت و انضباط مالی):
کارشناسانی مانند علی ملک‌زاده این اقدام را گامی ضروری برای رسمیت یافتن بازار و پایان‌دادن به دورانی می‌دانند که در آن، بخش بزرگی از دارایی‌ها و سودهای حاصل از آن‌ها نامرئی باقی می‌ماند. موافقان معتقدند شفافیت نهایتاً به نفع فعالان جدی بازار است، زیرا زمینه‌ساز ارائه خدمات مالیاتی و مالی رسمی به این بخش می‌شود.
ب) دیدگاه منتقدان (خطر کاهش حجم معاملات):
منتقدان اصلی نگران هستند که این مقررات، به‌ویژه در صورت وجود زیرساخت‌های فنی ناقص یا پیچیده، منجر به کاهش شدید حجم معاملات داخلی شود. این نگرانی وجود دارد که سرمایه‌گذاران بزرگ، به دلیل ترس از شناسایی و جریمه‌های سنگین در صورت عدم رعایت دقیق صورت‌حساب‌ها، سرمایه خود را به سمت بازارهای خارجی یا رمزارزهایی با قوانین مبهم‌تر هدایت کنند. اگر فرایند صدور صورت‌حساب الکترونیکی برای تریدرهای خرد دشوار باشد، خروج سرمایه اجتناب‌ناپذیر خواهد بود.
آیا نگهداری رمزارز در کیف پول سخت‌افزاری هم شامل مالیات رمزارز می‌شود؟
با اجرای قانون جدید مالیات رمزارز بر سوداگری در سال ۱۴۰۴، بسیاری از کاربران رمزارز این سؤال را دارند که اگر ارز دیجیتال خود را در کیف پول سخت‌افزاری (Cold Wallet) نگهداری کنند، آیا باز هم مشمول مالیات خواهند بود یا نه؟
بر اساس توضیحات کارشناسان سازمان امور مالیاتی، خودِ نگهداری رمزارز مشمول مالیات نیست. مالیات رمزارز تنها در صورت فروش، تبادل یا انتقال دارایی باهدف کسب سود اعمال می‌شود. به‌عبارت‌دیگر، اگر کاربری فقط رمزارز را خریداری کرده و در کیف پول شخصی خود ذخیره کند، تا زمانی که آن را به فروش نرسانده یا به فرد دیگری منتقل نکرده است، نیازی به پرداخت مالیات ندارد.
بااین‌حال، در لحظه فروش یا تبدیل رمزارز به ریال یا سایر دارایی‌ها، سیستم مالیاتی در صورت ثبت تراکنش در صرافی‌های داخلی یا اعلام داده از سوی بانک‌ها، میزان سود را محاسبه و مالیات بر عایدی سرمایه را اعمال می‌کند.
کارشناسان هشدار می‌دهند که در صورت انتقال رمزارز به کیف پول خارجی یا ناشناس، ممکن است سازمان امور مالیاتی از طریق همکاری با صرافی‌ها و نهادهای مالی، این تراکنش‌ها را نیز بررسی کند. در نتیجه، پنهان‌سازی دارایی‌ها برای فرار از مالیات می‌تواند تبعات قانونی داشته باشد.
در جمع‌بندی، اگرچه نگهداری رمزارز در کیف پول سخت‌افزاری فعلاً شامل قانون مالیات رمزارز نمی‌شود، اما هرگونه معامله، فروش یا برداشت سود از آن مشمول قانون مالیات بر عایدی سرمایه خواهد بود.
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
قانون جدید مالیات رمزارز در ایران، مرحله‌ای تازه در نظم‌بخشی به بازار دیجیتال است. هدف اصلی این قانون، شفافیت بیشتر و کنترل گردش مالی از طریق ثبت الکترونیکی تراکنش‌هاست. اگر معامله‌گران، خریدوفروش خود را به‌درستی ثبت نکنند، ممکن است حتی از یک سود کوچک، مالیات و جریمهٔ سنگینی برایشان محاسبه شود.
در این میان، نگهداری رمزارز در کیف پول سخت‌افزاری نه‌تنها مشمول مالیات نیست، بلکه اقدامی هوشمندانه برای امنیت دارایی‌ها محسوب می‌شود. تا زمانی که رمزارزها از کیف پول خارج نشده و معامله‌ای انجام نشود، مالیاتی برای آن در نظر گرفته نمی‌شود.
به بیان ساده، قانون جدید فقط زمانی فعال می‌شود که سود واقعی از خریدوفروش ایجاد شود، نه صرفاً نگهداری دارایی؛ بنابراین، خرید کیف پول سخت‌افزاری علاوه بر حفاظت از سرمایه در برابر خطرات اینترنتی، از نظر مالی نیز گزینه‌ای مقرون‌به‌صرفه است؛ چون بدون نگرانی از مالیات رمزارز، می‌توان رمزارزها را به‌صورت بلندمدت نگه داشت.
در نتیجه، شفافیت در معاملات و نگهداری امن دارایی دو عامل کلیدی در عصر جدید قانون‌گذاری رمزارزها هستند؛ یکی برای رعایت قانون، و دیگری برای آرامش خاطر سرمایه‌گذار.